ΕΡΕΥΝΑ: Στο μυαλό ενός οπαδού
Δείτε το φωτογραφικό υλικό
Η στιγμή που περίμενες μια ολόκληρη εβδομάδα έχει έρθει, ξημερώνει Κυριακή. Από το πρώτο φως του ήλιου μετράς αντίστροφα τα λεπτά για το πρώτο λάκτισμα. Βλέπεις την προσμονή και την αγωνία ζωγραφισμένα στα μάτια του παιδιού σου και εσύ νιώθεις τυχερός που ακολουθεί τα χνάρια σου. Ο μικρός διαλέγει τη «στολή» του και λίγες ώρες πριν τη σέντρα, σου λέει «μπαμπά, φεύγουμε;».
Ένα μειδίαμα σχηματίζεται στα χείλη σου, τον παίρνεις αγκαλιά και τον βάζεις στην καρέκλα. Σήμερα θα δούμε το ματς από τον καναπέ του λες και ένα «γιατί» σε φέρνει σε ακόμη πιο δύσκολη θέση. Πώς να εξηγήσεις σε ένα παιδί τι γίνεται στο γήπεδο; Γιατί είναι και πάλι κλειστό; Γιατί δεν μπορεί να δει τους αγαπημένους του παίκτες από κοντά;
Τα επεισόδια που έλαβαν χώρα στο Ρέντη και οδήγησαν στο θάνατο τον 31χρονου αστυνομικού, Γιώργου Λυγγερίδη, μετά τον τραυματισμό του με ναυτική φωτοβολίδα, οδήγησαν την κυβέρνηση να κλείσει τα ποδοσφαιρικά γήπεδα μέχρι τις πρώτες μέρες του Φλεβάρη και να προχωρήσει στη λήψη νέων μέτρων που θα καταστείλουν το φαινόμενο.
Έχεις αναρωτηθεί ποτέ γιατί το γήπεδο αποτελεί ένα χώρο εκδήλωσης επιθετικών ενεργειών; Γιατί γίνονται επεισόδια στα γήπεδα; Γιατί κάποιος να πάει στο γήπεδο και να γίνει βίαιος; Το Metrosport.gr προχώρησε στην ανάλυση του φαινομένου στηριζόμενο στις θεωρίες των εκάστοτε ερευνητών του φαινομένου.
Mήπως το ίδιο το γήπεδο τον ωθεί να γίνει βίαιος;
Ίσως να ακουστεί παράλογο αλλά η αρχιτεκτονική κατασκευή του γηπέδου βοηθά στη μαζική κουλτούρα σύμφωνα με τους ερευνητές. Το γήπεδο κάθε ομάδας αποτελεί και το δεύτερο σπίτι των φιλάθλων και των οπαδών της. Το περιβάλλον είναι τόσο οικείο στο φίλαθλο/οπαδό, ο οποίος νιώθει τόσο άνετα σα να βρίσκεται στο σπίτι του. Μπορεί να κάνει ό,τι θελήσει, χωρίς να απολογηθεί σε κανέναν και χωρίς να τον δει και να τον κρίνει κανείς. Όσο περίεργο και αν είναι, το ίδιο συμβαίνει και στο γήπεδο.
Οι φίλαθλοι/οπαδοί συγκεντρώνονται στο γήπεδο για να δουν την αγαπημένη τους ομάδα. Είναι η καθιερωμένη συνήθεια του Σαββατοκύριακου. Μια ιερή συνήθεια, που αποτελεί την ανάσα στη ζωή των περισσότερων. Είναι ένας τρόπος ζωής και συνάμα ένας τρόπος να ξεφύγουν από τα όρια που τους θέτει η καθημερινότητα τους. Στο γήπεδο θα φωνάξουν, θα βρίσουν και μπορεί να ξεφύγουν από τα έννομα πλαίσια χωρίς να χρειαστεί να απολογηθούν σε κανέναν. Πράξεις και συμπεριφορές που μόνοι τους δεν θα έκαναν ποτέ.
Στο γήπεδο δεν είναι μόνοι τους, όμως. Δεν αποτελούν ξεχωριστές οντότητες αλλά βρίσκονται εκεί με την ιδιότητα του φιλάθλου/οπαδού της εκάστοτε ομάδας. Είναι μέλη μιας ομάδας ανθρώπων που μπορεί να μην έχει τη δομή και την οργάνωση μιας «κανονικής» ομάδας, αλλά είναι ένα σύνολο που έχει ως στόχο του την εμψύχωση των παικτών που βρίσκονται στον αγωνιστικό χώρο. Αποτελούν μια μάζα.
Η μάζα είναι πηγή δύναμης
Η μάζα είναι ένα σύνολο ανθρώπων, το οποίο δεν έχει τη δομή και την οργάνωση μιας κανονικής ομάδας αλλά ενστικτωδώς οργανώνονται, κινούνται και ενεργούν σαν ένα. Όντας μέλος της χάνεις την προσωπική σου ταυτότητα και γίνεσαι ένα με άλλα άτομα, τα οποία τις περισσότερες φορές δεν γνωρίζεις και τόσο καλά. Βρίσκεστε, όμως, στο ίδιο μέρος και έχετε τον ίδιο σκοπό, να ενισχύσετε τις προσπάθειες των παικτών στο χορτάρι.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, εκτός αν ξεφύγεις από τα όρια. Συχνά τα άτομα αυτά έχουν παράλογες αντιδράσεις, θεωρούν ότι ο κόσμος τους ανήκει και υπακούν σε όποιον τους δώσει ένα κίνητρο, μια αιτία. Τα άτομα μέσα σε αυτό το πλαίσιο επηρεάζονται πιο εύκολα και είναι διατεθειμένα να ακολουθήσουν τους άλλους χωρίς δεύτερη σκέψη, λειτουργούν ως πρόβατα.
Κινούνται παρορμητικά, προχωρούν χωρίς δεύτερη σκέψη στα άκρα γιατί νιώθουν παντοδύναμοι. Είναι άγνωστοι ανάμεσα σε αγνώστους. Κανένας δεν θα τους κρίνει, είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν. Είναι άβουλα όντα, τα οποία επηρεάζονται εύκολα και με όπλο την ανωνυμία που προσφέρει το πλήθος έχουν τη δυνατότητα να υπερβούν τα όρια και να υλοποιήσουν ότι δίσταζαν να κάνουν μπροστά στο φόβο των συνεπειών.
Η ανωνυμία κάνει τα άτομα να νιώθουν άτρωτα και ανεύθυνα. Οι απρόβλεπτες μεταβολές στη συμπεριφορά και τα πρωτόγονα και άγρια ένστικτα που βγαίνουν στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια μιας ποδοσφαιρικής αναμέτρησης έχουν ως αποτέλεσμα μια βίαιη, αντικοινωνική συμπεριφορά.
Μια αθλητική ομάδα αποτελεί έρεισμα της ανδρικής κοινωνικής ταυτότητας
Όπως είχαν αναφέρει το 1996 οι Martinez&Martinez «ένας άνδρας χρειάζεται το ποδόσφαιρο του κάθε Δευτέρα βράδυ σας το είπα μια φορά και θα σας το ξαναπώ άλλες χίλιες, εμείς είμαστε κυνηγοί – πολεμιστές και χρειαζόμαστε λίγη κτηνωδία στην ψυχαγωγία μας… Θέλω να βλέπω ένα παίχτη των Okland Raider να βγάζει το κεφάλι ενός παίχτη των Denver Bronco και μετά να πέφτει στα γόνατα για να ευχαριστήσει το Θεό για αυτό το σακάτεμα».
Μια φράση που μαρτυρά την επιθετική πλευρά που κρύβει κάθε αρσενικό ον και η οποία μπορεί να ενεργοποιηθεί μέσω των επικίνδυνων φάσεων – των χτυπημάτων - στα διάφορα αθλήματα και κυρίως στο ποδόσφαιρο και να έχει ως αποτέλεσμα τη συμπλοκή μεταξύ των φιλάθλων/οπαδών δύο αντίπαλων ομάδων.
Το ποδόσφαιρο είναι ένα παιχνίδι, όπου η φήμη του αρσενικού επιβεβαιώνεται ή καταρρίπτεται. Η νίκη ή η ήττα της ομάδας γίνεται αυτόματα νίκη ή ήττα του κάθε άνδρα. Ένας άνδρας βρίσκει τον εαυτό του μέσα από το ποδόσφαιρο, ταυτίζεται με την ομάδα που υποστηρίζει και σχηματίζει ομάδες με άλλα άτομα που έχουν τα ίδια πιστεύω με εκείνον.
Δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς με τα άτομα αυτά και μαζί είναι πρόθυμοι ακόμη και να σκοτωθούν προς όφελος της ομάδας τους. Η πλήρης ταύτιση και η προσήλωση σε μεγάλο βαθμό με την ομάδα, τον οδηγεί πολλές φορές σε σύγκρουση με οπαδούς αντίπαλων ομάδων και στην άσκηση βίας. Ασκεί βία γιατί θέλει να είναι ο ανώτερος, γιατί κάποιος τον προσβάλει, γιατί μόνο έτσι θα επιβεβαιώσει τον ανδρισμό του.
Ένας άνδρας βλέπει την ομάδα του σαν ένα μεγάλο έρωτα και αναφέρεται σε αυτή σαν να ήταν η μητέρα, η γυναίκα ή το παιδί του. Είναι έτοιμος να δώσει τα πάντα για εκείνη. Η ομάδα του είναι κάτι ιερό και απαιτεί να τη σέβονται όλοι. Είναι ένας μονόπλευρος έρωτας που δυναμώνει όσο περνά ο καιρό και δίνει νόημα στη ζωή του.
Οι «έξω» είναι εχθροί μας
Οι φανατικοί οπαδοί δημιουργούν ομάδες. Μέσα σε αυτές το κάθε άτομο διαμορφώνει την προσωπική και τη κοινωνική του ταυτότητα στη βάση της αγάπης του για την ομάδα. Αισθάνεται ότι ανήκει κάπου, κοινωνικοποιείται, αποκτά φίλους και μοιράζεται εμπειρίες με άλλα άτομα. Είναι αναγκαίο να είσαι μέλος μιας ομάδας; Ναι.
Οι συνθήκες, η επίτευξη κοινών στόχων, διάφορα κίνητρα και σκοπιμότητες, η αποφυγή της μοναξιάς ή ακόμη και για λόγους ασφάλειας και προσωπικής στήριξης οι άνθρωποι εντάσσονται ή σχηματίζουν ομάδες. Μέσα από την ομάδα κάθε άτομο αποκτά μια κοινωνική ταυτότητα, η οποία τον καθορίζει και τον αξιολογεί ως ύπαρξη, καθορίζει τη συμπεριφορά του αλλά και τη συμπεριφορά των άλλων απέναντι του.
Το πρόβλημα αρχίζει όταν τα άτομα φανατίζονται. Η προσήλωση, η συνεχής ενασχόληση με την ομάδα και η συνεύρεση μόνο με άτομα της ομάδας έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να αιχμαλωτίζεται στη ζωή της ομάδας. Χάνει τον εαυτό του, θεοποιεί την ομάδα και τα άτομα που δεν συμμερίζονται τις απόψεις του γίνονται εχθροί.
Δημιουργεί στο μυαλό του δυο κύκλους. Στον έναν βρίσκονται όσοι υποστηρίζουν την ομάδα που αγαπά και στον άλλον, όλοι οι άλλοι, τους οποίους θεωρεί «εχθρούς». Είναι κάτι λιγότερο από άνθρωποι και οι βίαιες συμπεριφορές εναντίον τους είναι νόμιμες και ωφέλιμες για το καλό της ομάδας του. Οι φανατικοί οπαδοί δεν έχουν καλές σχέσεις με τους έξω. Δε διστάζουν να ασκήσουν βία εναντίον τους ή ακόμη και να τους σκοτώσουν. Έχουν δημιουργήσει μια εικόνα για την άλλη ομάδα και τα μέλη της, τα οποία κρίνουν πάντα αρνητικά και δεν έχουν κανένα δισταγμό να ασκήσουν βία ή να προκαλέσουν ακόμη και το θάνατο τους. Μάλιστα, αυτό είναι μια επιβράβευση.
Ουσιαστικά, τα άτομα ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με την ομάδα τους, συμπεριφέρονται με πανομοιότυπο τρόπο, τρέφουν εμπιστοσύνη για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, έχουν κοινούς στόχους και φιλοδοξίες, υπηρετούν και υποτάσσονται στους κανόνες της ομάδας, περιορίζουν το «εγώ» τους, έχουν μια αίσθηση αλληλεγγύης, ενότητας και κοινής αδικίας.
Όταν οι οπαδοί μιας ομάδας θεωρήσουν ότι η ομάδα τους αδικείται από το αποτέλεσμα ή από το διαιτητή της αναμέτρησης ή από την αντίπαλο ομάδα τότε αντιδρούν και έχουν ξεσπάσματα βίας. Οι προσδοκίες που είχαν από την ομάδα τους, δηλαδή η νίκη στην αναμέτρηση, δεν ήρθαν και οι προσδοκίες τους δεν επιτεύχθηκαν. Το αρχικό τους πλάνο ματαιώθηκε και εκείνοι κάπως πρέπει να αντιδράσουν. Θεωρούν υπεύθυνο της ήττας κάποιον άλλον και επιτίθενται εναντίον του.
Ένστικτο ή μάθηση;
Η συμπεριφορά των οπαδών στο γήπεδο είναι ένα φαινόμενο που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών κοινωνιολόγων, οι οποίοι επιχείρησαν να το εξηγήσουν εστιάζοντας είτε στο ίδιο το άτομο είτε στη δομή της κοινωνίας είτε στο περιβάλλον του ατόμου. Έτσι, αναπτύχθηκαν τρία είδη θεωριών που προσπαθούν να εξηγήσουν το λόγο που οι άνθρωποι εκδηλώνουν επιθετικοί συμπεριφορά.
Οι κοινωνιολογικές θεωρίες αναφέρουν ότι ο χουλιγκανισμός είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε ως μέσο αντίδρασης στις αλλαγές που γινόταν στην κοινωνία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Άρχισε από ομάδες συνομιλήκων που αργότερα εξελίχθηκαν σε συμμορίες και προσπάθησαν να αλλάξουν τα δεδομένα. Ο χουλιγκανισμός αποτέλεσε και αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα φαινόμενο που εκφράζει, με σκληρό αλλά συνάμα ρεαλιστικό τρόπο, το πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών, τη βία.
Οι βιολογικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι η επιθετικότητα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης, είναι ένα ένστικτο. Η βία είναι ένα αποδεκτό και θεμιτό μέσο που έχει απενοχοποιηθεί στη συνείδηση του κάθε ανθρώπου και της κοινωνίας και αποτελεί μέρος της συμπεριφοράς των ατόμων και της εξέλιξης των ειδών.
Αντίθετα, οι κοινωνιοψυχολογικές τονίζουν ότι η συμπεριφορά ενός ατόμου δεν είναι έμφυτη αλλά αποτέλεσμα του κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο έχει μεγαλώσει και τα πρότυπα που έχει. Ένα μικρό παιδί θα γίνει επιθετικό όταν επωφελείται το ίδιο είτε όταν βλέπει τους άλλους να επωφελούνται εκδηλώνοντας επιθετική συμπεριφορά. Όταν το παιδί εκτίθεται στη βία, θα μάθει να είναι βίαιο. Αν στο στενό του περιβάλλον υπάρχουν άτομα που φέρονται βίαια και πετυχαίνουν το σκοπό τους, τότε και εκείνο θα μάθει να είναι βίαιο για να κερδίζει.
Kάτι ανάλογο συμβαίνει και στο χώρο του γηπέδου. Οι οργανωμένοι οπαδοί των ομάδων συχνά έχουν ξεσπάσματα βίας και επιτίθενται στους αντίπαλους φιλάθλους/οπαδούς. Η πράξη τους αυτή αποτελεί κατόρθωμα και δέχονται τα κολακευτικά σχόλια των υπόλοιπων μελών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πρωταγωνιστής της ταινίας «The Football Factory» Tommy, ο οποίος μετά από μια μάχη με τους οπαδούς της Μίλγουολ καταλήγει στο νοσοκομείο. Μετά την ανάρρωση του πηγαίνει στη παμπ και δέχεται τα συγχαρητήρια των υπόλοιπων μελών. Μας διηγείται τον τραυματισμό του και στην ερώτηση αν άξιζε να βάλει τη ζωή του σε κίνδυνο για την ομάδα η απάντηση του ήταν κατηγορηματικά θετική. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, η υποδοχή που επιφύλαξαν οι συνοπαδοί των Κροατών οπαδών που εμπλέκονται στη δολοφονική επίθεση στον Μιχάλη Κατσούρη. Ένα νέο μέλος, λοιπόν, θέλοντας να κερδίσει ανάλογα σχόλια θα προβεί σε ανάλογες πράξεις μιμούμενο τους προηγούμενους.
Η οπαδική βία είναι ένα φαινόμενο που κατά καιρούς το έχουν προσεγγίζει από πολλές οπτικές γωνίες. Το σίγουρο είναι ότι μόνο ένας παράγοντας δεν μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς. Τα ξεσπάσματα βίας κάθε ατόμου είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που αποτελούν την αφορμή για μια επιθετική συμπεριφορά.
