Κι όμως οι Έλληνες είναι οι πιο στρεσαρισμένοι κάτοικοι της Ευρώπης. Και αυτό δεν είναι μια προσωπική διαπίστωση αλλά το συμπέρασμα από μια σειρά σχετικών ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στη Γηραιά Ήπειρο.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το αποτέλεσμα μιας μελέτης που πραγματοποιήθηκε από την πολυεθνική εταιρία, Global Burden of Disease και World Emotional Temperature, στηριγμένη σε δεδομένα της Eurostat, η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας, με το 57% των ερωτηθέντων ανέφεραν συχνό άγχος και το 6,52% να εμφανίζει σημάδια κατάθλιψης.
Μετά τη δημοσίευση της υπήρξαν αρκετοί επιστήμονες που προσπάθησαν να καταδείξουν τους λόγους για τους οποίους προκύπτουν τα συγκεκριμένα ευρήματα. Έτσι, λοιπόν, και εμείς απευθυνθήκαμε στη ψυχολόγο - υποψήφια διδάκτωρ στην Ψυχανάλυση στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Δάφνη Καλογεροπούλου, για να μας δώσει απάντηση στα ερώτημα που δημιουργούνται σχετικά με την ψυχολογική κατάσταση των Ελλήνων. Και οι απαντήσεις της ήταν ιδιαίτερα διαφημιστικές.
Το πρώτο που θέλαμε να ξεκαθαρίσουμε είναι τι σημαίνει άγχος και ποια είναι η διαφορά μεταξύ του ατομικού και του κοινωνικού: «Το άγχος είναι η συγκεκριμένη αντίδραση ενός ατόμου σε απειλητικές καταστάσεις και στο στρες. Η προέλευσή του είναι εσωτερική και επιμένει ακόμα και μετά την παρέλευση μιας ανησυχίας. Τυπικά χαρακτηρίζεται από επίμονο αίσθημα φόβου ή τρόμου ή αγωνίας ή ανησυχίας.
Παθολογικό άγχος χαρακτηρίζεται το αίσθημα φόβου/αγωνίας/ανησυχίας το οποίο προκαλείται από καταστάσεις όπου είτε ο φόβος μεγαλοποιείται, είτε δεν υπάρχει πραγματική απειλή, είτε αυτά είναι αναπτυξιακά δυσανάλογα.
Στο κοινωνικό άγχος μιλάμε για ένα έκδηλο φόβο/δυσφορία του ατόμου για μια ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες είτε εκτίθεται σε πιθανό έλεγχο ή αξιολόγηση από τους άλλους, είτε συμμετέχει σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, είτε νιώθει έκθεση ή δυσάρεστες συναισθηματικές καταστάσεις όπως ντροπή, είτε νιώθει ότι γίνεται αντικείμενο παρατήρησης και γελοιοποίησης».
Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι οι Έλληνες καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στη συγκεκριμένη λίστα; Παίζει ρόλο η βαθιά οικονομική κρίση που επηρεάζει τη χώρα εδώ και αρκετά χρόνια;
Σίγουρα οι Έλληνες έχουν αυξημένα επίπεδα άγχους τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν είμαι σίγουρη για την αξιοπιστία της συγκεκριμένης έρευνας μια και δεν αναγράφεται η μεθοδολογία η οποία χρησιμοποιήθηκε και ο τρόπος με τον οποίο αναλύθηκαν τα δεδομένα.
Παρόλα αυτά, οι κακουχίες, οι απώλειες και οι στερήσεις τις οποίες έχει περάσει η ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια πράγματι μπορεί να έχουν βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες έχοντας δημιουργήσει πολλά ατομικά και συλλογικά τραύματα.
Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία χρόνια μιλάμε συνέχεια για την ευδοκίμηση των διαταραχών άγχους, την εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε πολλούς ανθρώπους με ευαλωτότητα, την ένταση των διαπροσωπικών συγκρούσεων και άλλες πολλές ψυχικές δυσκολίες.
Από την άλλη, θεωρώ ότι οι δυσκολίες μπορεί να είχαν και μια θετική διάσταση, καθώς μοιάζει να πυροδότησαν την ωρίμανση πολλών ανθρώπων, όσο σκληρό κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο. Ειδικά οι νέοι άνθρωποι κλήθηκαν να ανεξαρτητοποιηθούν και να έρθουν σε επαφή με τις πιέσεις της ζωής πιο γρήγορα αντί να ζουν στην ομπρέλα της οικογένειας, κάτι που μπορεί να είναι και βοηθητικό. Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές η μεγαλύτερη ωρίμανση επιτυγχάνεται μέσα από τεράστιες απώλειες και πόνο.
Πόσο έχει επηρεάσει η πανδημία του κορονοϊού και τα lockdowns τα επίπεδα στρες στην ελληνική κοινωνία;
Ίσως, η αύξηση της ανησυχίας να οφείλεται περισσότερο στην ίδια τη φύση του ιού, η οποία ήταν πρωτόγνωρη. Μια επαρκώς ερευνημένη σωματική ή ψυχική νόσος, συνήθως, έχει αρχή, μέση και τέλος - γνωρίζουμε δηλαδή τις εκδηλώσεις και συνέπειές της. Κάτι τέτοιο ελαττώνει την ανησυχία και ταυτόχρονα επισπεύδει τη θεραπευτική διαδικασία.
Ωστόσο, τα lockdowns καθήλωσαν τους ανθρώπους σε σωματικό και συναισθηματικό επίπεδο και ενέτειναν το αίσθημα ανημπόριας για μεγάλες χρονικές περιόδους - ειδικά στις μεγάλες ηλικίες. Επίσης, άνθρωποι με προδιαθέσεις στο άγχος, απέκτησαν ένα πραγματικό λόγο να φοβούνται και έτσι οι φαντασιωσικές διαστάσεις του άγχους στις οποίες έχουν ευαλωτότητα οι συγκεκριμένοι δεν μπόρεσαν να αποσαφηνιστούν.
Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος ο οποίος έχει παράλογους και μη λειτουργικούς ψυχαναγκασμούς ξαφνικά απέκτησε έναν πολύ πραγματικό λόγο για να πλένει τα χέρια του. Ή ένας άνθρωπος ο οποίος δέσμευε το άγχος του με τις ρουτίνες της καθημερινότητας ξαφνικά αναγκάστηκε να κλειστεί στο σπίτι.
Για να μην τα πολυλογώ, όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα η πανδημία όχι μόνο να ενισχύσει τα συμπτώματα του άγχους αλλά και να μας αποπροσανατολίσει σε πολλές περιπτώσεις από την προσπάθεια να το διαχειριστούμε βαθιά και αληθινά.
Από την προσωπική σας εμπειρία, ποια είναι τα θέματα που επηρεάζουν περισσότερο τη ψυχολογική κατάσταση των Ελλήνων; Υπάρχουν διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών;
Από την προσωπική μου εμπειρία δύο θέματα τα οποία επηρεάζουν πολύ τους ανθρώπους και τα οποία σχετίζονται τόσο με τα συμπτώματα άγχους όσο και με τα συμπτώματα κατάθλιψης είναι η έλλειψη ελέγχου και η αίσθηση του εγκλωβισμού η οποία προκύπτει όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν έχουν επιλογή ή όταν η ζωή τους φτάνει να τους υπερβαίνει.
Τα τελευταία χρόνια οι συνθήκες ευνοούν πολύ και τις δύο αυτές συναισθηματικές καταστάσεις οι οποίες παρατηρούνται σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από το πώς προσδιορίζονται ή τι ηλικία έχουν.
Αυτό το οποίο ίσως διαφέρει είναι ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούν οι άνθρωποι να διαχειριστούμε το άγχος και να ελέγξουν το ανεξέλεγκτο - κάποιοι το διαχειρίζονται με προσωπικό αγώνα και ψυχική δουλειά και άλλοι το διαχειρίζονται εις βάρος των άλλων και του εαυτού τους.
Τι πιστεύετε ότι θα μπορούσε να αλλάξει προκειμένου να μειωθούν τα επίπεδα άγχους στην Ελλάδα;
Προτεραιότητα στο σύστημα ψυχικής υγείας, καλύτερη κατάρτιση των ειδικών, περισσότερες δομές ψυχικής υποστήριξης, περισσότερες εργασιακές ευκαιρίες για να μπορέσουν οι άνθρωποι να ανασάνουν οικονομικά, επιμόρφωση και πρακτική διαχείριση του άγχους, φυσική άσκηση, καλή διατροφή, εκπαιδευτικά ερεθίσματα για τον εγκέφαλο και τη δημιουργικότητα, αυτοφροντίδα, συνεχής αγώνας να λύνουμε τα βαθύτερα θέματα, να παραδεχόμαστε τα τρωτά μας σημεία, να εκφράζουμε τις αλήθειες μας αντί να τις αρνούμαστε και να τις κρύβουμε.
Πάνω απ’ όλα αυτό το οποίο θα βοηθούσε είναι η ψυχοθεραπεία για όλους τους ανθρώπους και όχι μονάχα για εκείνους οι οποίοι παραδέχονται τα συμπτώματά τους. Η ψυχική υγεία πρέπει να εισχωρήσει στην κουλτούρα των ανθρώπων - να απενοχοποιηθεί, να αποστιγματιστεί, να ενισχυθεί- ώστε να καταλάβουμε την πολυτιμότητα και επιτακτικότητά της, προκειμένου μια κοινωνία στο σύνολό της να αναζητήσει λύσεις και θεραπευτικά βοηθήματα.
Τελικά η οικονομική ευμάρεια μιας χώρας μπορεί να κάνει χαρούμενο έναν λαό; Ή πιο απλά: το χρήμα τελικά μπορεί να φέρει την ευτυχία;
Σίγουρα αν είμαστε δέσμιοι των χρημάτων αυτό δεν φέρνει την ευτυχία, αλλά μπορεί να αντισταθμίζει τις ακάλυπτες ανάγκες της παιδικής μας ηλικίας. Από την άλλη η απάρνηση του χρήματος (ακόμα και στο όνομα μιας ιδεολογίας) πάλι οδηγεί σε βαθιά συναισθηματική και πρακτική εξάρτηση (ή καθρεφτίζει τη συναισθηματική εξάρτηση) οι οποίες όχι μόνο δεν μας προάγουν αλλά οδηγούν σε τεράστια εσωτερική οργή, πελώριους συμβιβασμούς, προσπάθειες να υπεραναπληρώσουμε την εξάρτηση ή άλλα προβλήματα.
Τα χρήματα είναι κομμάτι της πραγματικότητά μας και η οικονομική ανεξαρτησία είναι κάτι πολύτιμο. Η σωστή χρήση του χρήματος μπορεί να προσφέρει πολλά εφόδια στον άνθρωπο, καλύτερη πρόσβαση στην υγεία και την ψυχική υγεία, καλύτερες ευκαιρίες στη μόρφωση, την παιδεία, καλύτερη ποιότητα ζωής, εύκολη πρόσβαση σε πράγματα τα οποία βοηθούν συνολικά τον άνθρωπο, όπως τα ταξίδια, οι πολιτιστικές δραστηριότητες, τα προστατευτικά δίκτυα, τη προστασία από κινδύνους γενικότερα.
Τα χρήματα δεν φέρνουν την ευτυχία, αλλά όπως θα μας έλεγε και ο Μάσλοου στην πυραμίδα του, αν οι βιολογικές ανάγκες του ανθρώπου οι οποίες είναι το πρώτο σκαλί της πυραμίδας δεν καλυφθούν, τότε δεν μπορεί κανείς να καλύψει εύκολα και τις υπόλοιπες ανάγκες. Εκείνες της ασφάλειας και της προστασίας, τις ανάγκες του ανήκειν, της εκτίμησης και της αυτοεκτίμησης, καθώς και την ανάγκη για αυτοπραγμάτωση.
