H αναψηλάφηση δύο δρόμων τηςΘεσσαλονίκης (της οδού Βενιζέλου- έναν από τους πιο εμπορικούς-και της οδού Μιαούλη όπου υπήρχε ένας πυρήνας ισχυρής εβραϊκής παρουσίας που συνοικούσε με τους χριστιανούς) ξανανοίγει το φάκελο για το τι ακριβώς συνέβη με τις εβραϊκές ιδιοκτησίες και τις εβραϊκές κινητές αξίες στην πόλη.
«Φως» στην τύχη των εβραϊκών περιουσιών της Θεσσαλονίκης επιχειρεί να ρίξει ένα ερευνητικό πρόγραμμα του ΑΠΘ, «σκαλίζοντας» την «τύχη» των κτιρίων και πως αυτά άλλαξαν χέρια, δύο σημαντικών δρόμων της Θεσσαλονίκης. Της οδού Βενιζέλου-όπου χτυπά ακόμη και σήμερα η εμπορική ζωή της πόλης- και δραστηριοποιήθηκαν έντονα Εβραίοι έμποροι αλλά και της οδού Μιαούλη, στην νοατοανατολική πλευρά, όπου υπήρχε ένας πυρήνας ισχυρής εβραϊκής παρουσίας που συνοικούσε με τους χριστιανούς.
Πρόκειται για το ερευνητικό πρόγραμμα «Μεταπολεμικός μετασχηματισμός της Θεσσαλονίκης και η τύχη των εβραϊκών περιουσιών» τα αποτελέσματα του οποίου παρουσιάστηκαν την Τετάρτη (9.12) από το ΑΠΘ. Και όπως παραδέχτηκαν οι ερευνητές παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει 75 χρόνια από την επίσημη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δεν έχει εξακριβωθεί σε μεγάλο βαθμό το τι απέγιναν τελικά οι εβραϊκές περιουσίες στη Θεσσαλονίκη.
Πως άλλαζαν χέρια οι περιουσίες των Εβραίων
Παραθέτοντας δύο διαφορετικές ιστορίες ακινήτων των δύο δρόμωνη επιστημονικός συνεργάτης του ΑΠΘ Αγγελική Γαβριήλογλου προσπάθησε να δείξει ενδεικτικά τις αλλαγές που έγιναν στον εμπορικό και οικιστικό χάρτη της Θεσσαλονίκης από την περίοδο της Απελευθέρωσης και του Μεσοπολέμου μέχρι την μεταπολεμική περίοδο.
Το 1930 ο Σαμπετάι Αλμοσνίνο αγόρασε από τον Αβραμ Χάγουελ την διώροφη οικία στην οδό Μιαούλη 33 ή 31 ( νυν 27). Το Μάιο του 1942 πούλησε το ½ στον Ζακ Ματαλών ο οποίος πούλησε τον Ιούλιο το μερίδιο του στον χριστιανό Α. Μπ. Από το αρχείο του υποθηκοφυλακείου Θεσσαλονίκης φαίνεται ότι αυτή έγινε στις 18 Ιουλίου του 1942, ημέρα Σάββατο. Πρόκειται δηλαδή για μια βδομάδα μετά το «μαύρο» Σάββατο. Ίσως ο Ζακ Ματαλών να βρισκόταν στην πλατεία Ελευθερίας και ο φόβος του να ήταν αυτός που τον οδήγησε να πουλήσει το μερίδιό του σύμφωνα με την ερευνήτρια.
Ο πρώτος όροφος του ακινήτου παρέμεινε στην ιδιοκτησία του Σαμπετάι Αλμοσνίνο ο οποίος μαζί με τη γυναίκα του Ορέτα και τα δύο τους παιδιά Σαρίκα και Ηλία «συνελήφθησαν ως όμηροι Ισραηλίται εις Θεσσαλονίκη» και δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς. Μεσεγγυούχοι στα δύο δωμάτια ορίστηκαν το 1943 οι Κ.Β. και Χ. Σπ. Μοναδικός επιζών ήταν ο αδερφός της Ορέτα Ι. Α. Ο Οργανισμός Περιθάλψεως και Αποκαταστάσεως Ισραηλιτών Ελλάδος (Ο.Π.Α.Ι.Ε.) παρέλαβε το ακίνητο το 1949 και αργότερα το παρέδωσε στον κληρονόμο ο οποίος το πούλησε το 1952.
Το Μέγαρο Μπουρλά στη Βενιζέλου
Το ακίνητο της οδού Β. Κωνσταντίνου 3-νυν Βενιζέλου 3-ανήκε στον Σαμουέλ Μπουρλά. Πρόκειται για το Μέγαρο Μπουρλά ή Στοά Μενεξέ – Λεβή όπως είναι γνωστό σήμερα. Αποτελεί εξαίρετο δείγματα της αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου. Το κτίριο διέθετε γραφεία και καταστήματα τα οποία δεν ήταν όλα ιδιοκτησίας της οικογενείας Μπουρλά. Εκεί βρισκόταν το μαγαζί του Ισάκ Σιακή το οποίο πουλούσε υφάσματα και κουρτίνες. Από το 1940 βρισκόταν εκεί ο Ι.Δ., ενώ η Υπηρεσία Διαχειρίσεως Ισραηλιτικών Περιουσιών (ΥΔΙΠ) εγκατέστησε το 1943 τον μεσεγγυούχο Κ.Τ. Ο Σαμουήλ Μπουρλά επέζησε των διωγμών και ο ΟΠΑΙΕ του παρέδωσε την ιδιοκτησία…. Πίνακες και χάρτες με τα κτίρια και τους μεσεγγυούχους αποτυπώνονται με ακρίβεια στην ιστοσελίδα http://www.thessaloniki-jewishassets.gr/ του ερευνητικού προγράμματος.
Θέλαμε να δούμε ευρύτερα τους μηχανισμούς εξουσίας του κράτους και το πως λειτούργησαν
«Θέλαμε να δούμε ευρύτερα τους μηχανισμούς εξουσίας του κράτους της δημόσιας γραφειοκρατίας, οργανωμένων φορέων, ομάδων συμφερόντων όπως οι Μεσεγγυούχοι, το πως λειτούργησαν αυτοί, έχοντας ως άξονα το ζήτημα της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη του Ολοκαυτώματος και το τι έγινε μετά τον πόλεμο. Δεν θέλαμε να επικεντρωθούμε σε αυτό κάθε αυτό το ακίνητο πως χάθηκε αλλά μας ενδιέφεραν οι μηχανισμοί μέσα από τους οποίους έγιναν όλες αυτές οι διαδικασίες. Το μεγαλύτερο κομμάτι στηρίζεται σε έρευνα αρχειακή» ανέφερε ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος Ανδρέας Μπουρούτης
Το ερευνητικό πρόγραμμα
Το ερευνητικό πρόγραμμα «Μεταπολεμικός μετασχηματισμός της Θεσσαλονίκης και η τύχη των εβραϊκών περιουσιών» εκπονείται υπό την αιγίδα και χρηματοδότηση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ). Φορέας υποδοχής του προγράμματος είναι η έδρα Εβραϊκων Σπουδών και η κοσμητια της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Φορέας διαχειρησης και ελέγχου του προγράμματος είναι η Επιτροπή Ερευνών (ΕΛΚΕ), ΑΠΘ. Ξεκίνησε να υλοποιείται τον Νοέμβριο του 2018 με Επιστημονικό Υπεύθυνο τον Δρ. Λεόν Σαλτιέλ. Από τον Νοέμβριο του 2019 Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου έχει αναλάβει ο Δρ. Ανδρέας Μπουρούτης.
