Δεν αποτελεί μυστικό ότι το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα αποτελεί την παλαιότερη και σπουδαιότερη διοργάνωση του κλασικού αθλητισμού στην ευρωπαϊκή ήπειρο, που διοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Αθλητισμού (EAA), με τη συμμετοχή αθλητών και αθλητριών από τις 51 ομοσπονδίες μέλη της.
Όλα ξεκίνησαν, μετά την ίδρυση της Διεθνούς Ένωσης Αθλητικών Ομοσπονδιών (IAAF) το 1912, όταν έγινε φανερό ότι έπρεπε να υπάρχει μια αντίστοιχη ευρωπαϊκή επιτροπή ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου, που να έχει την ευθύνη και να αξιολογεί τις συνθήκες για τη διοργάνωση ευρωπαϊκών αθλητικών πρωταθλημάτων στη «γηραιά ήπειρο».
Η ιδέα, αρχικά, συνάντησε αρκετές αντιδράσεις, αλλά η δυναμική παρουσία και προσπάθεια του Ούγγρου αντιπροσώπου Σίλαρντ Στάνκοβιτς τις έκαμψε και, έτσι, λίγο μετά τη συνάντηση της IAAF στο Λος Άντζελλες το 1932 η ιδέα πήρε σάρκα και οστά και η σύσταση ευρωπαϊκής επιτροπής αθλητισμού έγινε πραγματικότητα.
Την επόμενη χρονιά, το Συμβούλιο της IAAF διόρισε μια μόνιμη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με πρώτο πρόεδρο τον άνθρωπο που πίστεψε και αγωνίστηκε για τη δημιουργία της τον Στάνκοβιτς.
Σε μια ιστορική της συνεδρίαση, στις 7 Ιανουαρίου 1934 στη Βουδαπέστη, η επιτροπή αποφάσισε τη διοργάνωση του πρώτου Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Ανοικτού Στίβου την ίδια χρονιά στην Ιταλία και, συγκεκριμένα, από τις 7 έως τις 9 Σεπτεμβρίου στο Δημοτικό Στάδιο «Μπενίτο Μουσολίνι» μετέπειτα «Κομουνάλε», «Vittorio Pozzo», νυν «Ολίμπικο» του Τορίνο.
Η πρώτη διοργάνωση και το παγκόσμιο ρεκόρ του Γιάρβινεν
Η πρώτη επίσημη διοργάνωση περιελάμβαναν 22 αγωνίσματα και προσέλκυσε 226 αθλητές από 23 χώρες μόνον άνδρες, ενώ αποφασίστηκε ε οι Αγώνες να πραγματοποιούνται κάθε τέσσερα χρόνια στο ενδιάμεσο των Ολυμπιακών Αγώνων.
Παρόλα αυτά, η επίσημη πρεμιέρα του Πρωταθλήματος σημαδεύτηκε από την απουσία της βρετανικής αντιπροσωπείας, η οποία αντιδρούσε με αυτόν τον τρόπο σε ένα γεγονός που θεωρούσε ότι ανταγωνίζεται τους δικούς της «Αγώνες Βρετανικής Αυτοκρατορίας», τους αγώνες φιλίας μεταξύ των λαών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Το επίκεντρο του πρωταθλήματος του 1934 αποτέλεσε το παγκόσμιο ρεκόρ στον ακοντισμό από τον Φιλανδό Μάτι Γιάρβινεν με 76,66 μέτρα, ενώ οι επιδόσεις που σημειώθηκαν στα αγωνίσματα έχουν καταγραφεί ως τα πρώτα ρεκόρ πρωταθλήματος.
Σταθμός το ντεμπούτο του γυναικείου στίβου
Ο γυναικείος στίβος έκανε το ντεμπούτο του τέσσερα χρόνια αργότερα στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 1938, έχοντας την ιδιομορφία οι αγώνες να διεξάγοντας σε δύο χώρες ξεχωριστά για κάθε φύλο, για πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία των ευρωπαϊκών αγώνων ανοικτού στίβου.
Έτσι, οι άντρες συμμετείχαν στο Παρίσι και οι γυναίκες στη Βιέννη, κάτι που αν και δεν ήταν το πιο ενδεδειγμένο από άποψη ισότητας των δύο φύλων, ήταν μια πρωτοποριακή στιγμή στον γυναικείο αθλητισμό.
Προσωπικότητα εκείνων των αγώνων ήταν η Πολωνή σπρίντερ Στανισλάβα Βαλασίεβιτς, μετέπειτα χρυσή ολυμπιονίκης ως Στέλα Γουόλς, η οποία κέρδισε τα 100μ. και 200μ., ενώ ήταν δεύτερη στο μήκος και στη σκυταλοδρομία 4Χ100μ. με την ομάδα της Πολωνίας.
Μάλιστα, η Βαλασίεβιτς αμφισβητήθηκε έντονα για το φύλο της, αφού όταν σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μιας απόπειρας ληστείας το 1980, αποδείχθηκε ότι είχε αρσενικά γεννητικά όργανα.
Η επιστροφή της διοργάνωσης μετά τον πόλεμο
Τα μαύρα σύννεφα του πολέμου, που είχε σταματήσει κάθε ανθρώπινη δημιουργία, διαλύθηκαν και αθλητές από 20 χώρες έδωσαν το «παρών» στη γιορτή της ζωής και της συναδέλφωσης των λαών στους αγώνες που έγιναν το 1946 στο Όσλο από 22-25 Αυγούστου, με σύγχρονη συμμετοχή ανδρών και γυναικών, με τη για πρώτη φορά συμμετοχή της Σοβιετικής Ένωσης.
Το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 1950 ήταν το προοίμιο του πιο αξιοσημείωτου άθλου που πέτυχε ένας δρομέας στην ιστορία του αθλητισμού, καθώς στις Βρυξέλλες, ο Εμίλ Ζάτοπεκ κέρδισε τα 5.000 και 10.000 μέτρα, ενώ δύο χρόνια αργότερα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ελσίνκι, ο ίδιος άνθρωπος που «δεν μπορούσε να τρέξει και να χαμογελάσει ταυτόχρονα» επανέλαβε τον άθλο του, καταρρίπτοντας τα παγκόσμια ρεκόρ αυτών των αποστάσεων προσθέτοντας στο παλμαρέ του και το χρυσό μετάλλιο στο μαραθώνιο γεγονός μοναδικό στην ιστορία του παγκόσμιου αθλητισμού.
Από το 1954 στους αγώνες της Βέρνης άρχισε η ομαλοποίηση στις διοργανώσεις αφού επανέρχεται σε αυτές και η ηττημένη του πολέμου Γερμανία.
Η παρουσία της Ελλάδας και τα 34 μετάλλια
Μέχρι σήμερα, η Ελλάδα έχει φιλοξενήσει δύο φορές τη διοργάνωση: το 1969 (16-21 Σεπτεμβρίου) στο Στάδιο Καραϊσκάκη και το 1982 (3-9 Σεπτεμβρίου) στο νεόχτιστο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας, με τη διοργάνωση του 1969 να στιγματίζεται από την αποχώρηση της Δυτικής Γερμανίας για πολιτικούς λόγους.
Η χώρα μας συμμετέχεις ανελλιπώς στους αγώνες, καταφέρνοντας να πάρει το πρώτο της μετάλλειο στην πρώτη διοργάνωση, όταν ο Χρήστος Μάντικας κέρδισε χάλκινο μετάλλιο στα 400 μ. εμπόδια με χρόνο 54.9.
Διαχρονικά, οι Έλληνες αθλητές και αθλήτριες στα 90 χρόνια της διοργάνωσης έχουν σημαντικές επιτυχίες και κατακτήσεις πολλών μεταλλίων κυρίως τα τελευταία χρόνια, επιτυχίες που συνοδεύθηκαν με την άνοδο του ελληνικού αθλητισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο ελληνικός απολογισμός; 34 μετάλλια, εκ των οποίων 15 χρυσά, 8 αργυρά και 11 χάλκινα.
Οι αθλητές που ξεχώρισαν παρά τα διαρκή απρόοπτα
Μεταξύ των αθλητών που ξεχώρισαν είναι η δισκοβόλος Σάντρα Πέρκοβιτς από την Κροατία, που κατέχει το ρεκόρ με τα περισσότερα χρυσά μετάλλια έξι.
Η Μαρίτα Κοχ από την Ανατολική Γερμανία είναι η μόνη άλλη αθλήτρια που έχει κερδίσει 6 χρυσά μετάλλια, κερδίζοντας τα 400 μέτρων και 4 x 400 σκυταλοδρομίας ταυτόχρονα σε τρεις διοργανώσεις μεταξύ 1978 και 1986, ενώ ο Γάλλος Μαχιεντίν Μεκισί-Μπεναμπάντ κέρδισε επίσης έξι τελικούς σε ευρωπαϊκά πρωταθλήματα, αν και ακυρώθηκε μετά τον αγώνα του το 2014 στη Ζυρίχη (έχοντας κερδίσει τα 3.000μ στιπλ), επειδή έβγαλε τη φανέλα του πριν τον τερματισμό.
Πολλοί γνωστοί αθλητές, κάτοχοι παγκοσμίων ρεκόρ και ολυμπιακών μεταλλίων, έχουν τιμήσει και σημαδέψει με τη συμμετοχή τους τη διοργάνωση των Πανευρωπαϊκών αγώνων, αποτελώντας πρόκληση η νίκη σ’αυτούς τους αγώνες που ήταν οι σημαντικότεροι μετά τους Ολυμπιακούς.
Κι όλα αυτά την ώρα που οι πολιτικές διαμάχες δεν επηρέασαν παρά στο ελάχιστο, τη μεγαλύτερη γιορτή του ευρωπαϊκού αθλητισμού, με σημειά αναφοράς τον διαχωρισμό και την επανένωση της Γερμανίας, τον εμφύλιος σπαραγμό και τον διαμελισμό της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, τη διάσπαση της Σοβιετικής Ένωσης και την εμφάνιση νέων χωρών.
Η φθορά στο μεγαλείο και τη σημασία των αγώνων, που δεν προκλήθηκε από το πέρασμα του χρόνου και άλλα εξωτερικά γεγονότα, προήλθε από την παρουσία παράλληλων αθλητικών εκδηλώσεων και, κυρίως, τη διοργάνωση των χρυσοφόρων meetings και την καθιέρωση χρηματικών επάθλων.
Έτσι, η έλλειψη ισχυρών οικονομικών παραγόντων και υποστηρικτών των αγώνων που θα μπορέσουν να συναγωνιστούν σε παροχές τους αντίστοιχους χορηγούς της IAAF, αποδυναμώνει τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Αγώνων (ΕΕΑ), για διοργάνωση ανταγωνιστικού πρωταθλήματος, με γνωστούς πρωταθλητές να επιλέγουν τα τελευταία χρόνια συμμετάσχουν σε meetings με οικονομικά ανταλλάγματα, χωρίς να ρισκάρουν τη συμμετοχή τους σε ένα πολυήμερο και κουραστικό Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα.
