Ο 20ος όσο και ο 21ος αιώνας μέχρι σήμερα χαρακτηρίζονται από αντιπαραθέσεις, πολεμικές συγκρούσεις και διπλωματικές ίντριγκες για θέματα εθνικά και μειονοτικά.
Κάθε εποχή έχει τα δικά της κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Η Ιστορία έχει καταγράψει επαναστάσεις, εξεγέρσεις, πολεμικές συρράξεις που ωστόσο μέσα από αυτές η ανθρωπότητα οδηγήθηκε στο σημερινό επίπεδο πολιτισμού, τεχνολογικού, κοινωνικο-πολιτικού, καλλιτεχνικού και, όπως φαίνεται, ο πολιτισμός αυτός ξαναγεννιέται από το αίμα και τις στάχτες της ανθρωπότητας.
Ανάμεσα στα θέματα που διαχρονικά ταλανίζουν την περιοχή της νοτιο-ανατολικής Ευρώπης είναι αυτό που αφορά στη ζωή και την ύπαρξη της Μακεδονίας και της μακεδονικής Δυναστείας που έφτασε, ως ευρωπαϊκή δύναμη, να κατακτήσει την Ασία μέχρι τις Ινδίες και την Αφρική, από όπου, ως γέφυρα αρχαίου και νεότερου κόσμου, γαλούχησε και αναγέννησε τον πολιτισμό της Ευρώπης, οδηγώντας τον στα βήματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού μέσω της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας.
Θα μας απασχολήσει η μακεδονική Δυναστεία και δη η άγνωστη Βασίλισσα Θεσσαλονίκη, η ετεροθαλής αδελφή Αλεξάνδρου του Μεγάλου, μαθητή του Αριστοτέλους, Κατακτητή ευρωπαϊκών, ασιατικών, και αφρικανικών εδαφών και, λόγω των πολιτισμικών εξελίξεων στα κατακτηθέντα εδάφη, πνευματικού καθοδηγητή του πολιτισμού του Δυτικού κόσμου.
Πρώτος διδάξας, ο Φίλιππος Β’, πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου θέλησε να ανατρέψει την ζοφερή πραγματικότητα της κατακερματισμένης σε καθεστώτα πόλεων-κρατών, Ελλάδας και συνένωσε τους Ελληνες, δημιουργώντας το ΚΟΙΝΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ με σκοπό να τους στρέψει κατά της Ασίας.
Θα παρακολουθήσουμε την εξέλιξη των γεγονότων που συνδέονται με τη ζωή και τη δράση του Φιλίππου Β’, ως του προσώπου της μακεδονικής Δυναστείας που προκάλεσε τα αποτελέσματα της αναγέννησης του ελληνο-ευρωπαϊκού πολιτισμού στην Ευρωπαϊκή Ηπειρο και την επικράτηση του νοτιο-ευρωπαϊκού πολιτισμού στην Ασία, την Αφρική και τον ευρύτερο κόσμο.
Εξετάζοντας το έργο του Μακεδόνα Βασιλιά Φιλίππου Β’, σημειώνουμε το γεγονός ότι αυτός επετύγχανε τους στόχους του με συμμαχίες μέσω επιγαμιών και όχι μόνον. Πριν εξετάσουμε τις συμμαχίες και τα στρατιωτικά επιτεύγματά του θα μιλήσουμε για τις επιγαμίες του.
Στην Ιστορία καταγράφεται ότι ο Φίλιππος Β’ για να στεριώσει την κυριαρχία του στις πόλεις που κατακτούσε έκανε 7 ( επτά) γάμους. Αναφέρεται ότι παντρεύτηκε 7 (επτά) γυναίκες, με γνώμονα κυρίως τη σύναψη δυναστικών δεσμών με βασιλικά φύλα άλλων περιοχών. Οι γυναίκες αυτές κατά σειρά είναι : 1) η Φίλα, 2) η Ευρυδίκη (ή Αυδάτα ), 3) η Φίλιννα 4) η Ολυμπιάδα ( ή Μυρτάλη), 5) η Νικησίπολις, 6) η Μύδα, και 7) η Κλεοπάτρα.
Από τις γυναίκες του Φιλίππου Β’ θα μας απασχολήσουν τρεις, δηλαδή η Φίλιννα, η οποία καταγόταν από τη Λάρισα, η Ολυμπιάδα, η οποία κατά κάποιο τρόπο συνδέεται με την ύπαρξη της Νικησιπόλεως στους κόλπους της Βασιλικής Οικογένειας και η Νικησίπολις, η οποία καταγόταν από την πόλη των Φερών και καταγράφεται στην Ιστορία ως «καλλονή», ανεψιά του Ιάσονα ( Ιστορία της Μακεδονίας, Μαλλιάρης Παιδεία, τ. 6. σ. 39 ) και ως «…περιπαθώς ηγαπημένη…» του Φιλίππου, όπως αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς.
Λέγεται ότι ο Φιλιππος «…Δύο γυναίκες περιπαθώς ηγάπησεν, την Λαρισαία Φίλιννα και την Φεραία Νικησίπολιν…». Από την Φίλιννα ο Φίλιππος απέκτησε ένα γυιό, ο οποίος πήρε το όνομα Φίλιππος Γ’ ο Αριδαίος, από την Ολυμπιάδα ( ή Μυρτάλη) απέκτησε τον Αλέξανδρο, ο οποίος, ως απόγονός του κατόρθωσε να κατακτήσει τα ασιατικά εδάφη μέχρι τις Ινδίες και από τη Φεραία Νικησίπολη απέκτησε κόρη, στην οποία έδωσε το όνομα «Θεσσαλονίκη», σύμφωνα με τον Καθηγητή Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Γεώργιο Μπακαλάκη. Αναφέρεται ακόμη μία κόρη του Φιλίππου με το όνομα «Κλεοπάτρα» ( ωστόσο η φέρουσα το όνομα αναφέρεται άλλοτε ως κόρη και άλλοτε ως σύζυγος Φιλίππου, εκτός και αν υπήρχαν δύο γυναίκες με το όνομα αυτό). Στη Νικησίπολη και τη Θεσσαλονίκη θα επανέλθουμε αφού πρώτα αναφερθούμε στις συμμαχίες και τις κατακτήσεις του Φιλίππου Β’, στα πλαίσια του Γ’ Ιερού Πολέμου ( ανάμεσα στους Μακεδόνες και τα κράτη-μέλη της Αμφικτιονίας των Δελφών ή Πυλαίας ).
Οι συμμαχίες και οι πόλεμοι του Φιλίππου στη Θεσσαλία και ο Γ’ Ιερός Πόλεμος θα μας απασχολήσουν ως γεγονότα που έχουν δώσει αποτελέσματα.
Η Ιστορία καταγράφει τα εξής γεγονότα για την εποχή αυτή :
Στην περιοχή ελέγχου της Αμφικτιονίας των Δελφών ( ή Πυλαίας), οι συγκρούσεις μεταξύ των στρατών των πόλεων-κρατών ήσαν συνεχείς και σφοδρές. Από τα τέλη του Β’ Ιερού Πολέμου οι Θεσσαλοί, οι οποίοι τότε είχαν τον έλεγχο του Ιερού Συμβουλίου της Δελφικής Αμφικτιονίας, προκειμένου να αποφύγουν τις συγκρούσεις, κάλεσαν τον Φίλιππο να παρέμβει και αυτός ασμένως ανταποκρίθηκε. Ο Καθηγητής Μπακαλάκης Γ., αναφέρει ότι το 358 π. Χ. φονεύεται ο Τύραννος των Φερών και οι δικοί του όπως και οι Αλευάδες της Λάρισας καλούν τον Φίλιππο για να τιμωρήσει τους φονιάδες, εκείνος δε ευχαρίστως νέμεται τη γη τους. Περαιτέρω εξηγεί ότι το γεγονός ότι κάλεσαν τον Φίλιππο στις Φερές είναι τρόπος του λέγειν, επειδή είναι γνωστό ότι ενώ ο ίδιος στα 353 π.Χ. μάταια επεχείρησε να καταλάβει την πόλη των Φερών, σύμφωνα με τον Διόδωρο, ( XVI, 38), δέκα χρόνια μετά στα 543 π.Χ. και ενώ η πόλη είχε κατακτηθεί, τα τείχη της στέκονται γερά όρθια . «…Φεραί μεν την πόλιν αφήρηται και φρουράν εν τη ακροπόλει κατέστησεν…» ( Δημοσθ., Περί Αλοννήσου, 32 ). Και «…ουδέ Φεραίοις πρότερον τα τείχη προσβάλλων αυτών…» ( Δημοσθ. Περί Χερσ. 59), και από τον ίδιο ρήτορα γνωρίζουμε ( 3 Φιλιπ. 12 ) ότι «…και μην και Φεράς πρώτην ως φίλος και σύμμαχος εις Θεσσαλίαν ελθών έχει..». Τέλος από τον Πολύαινο ( 142, 19)
μαθαίνουμε ότι «… Φίλιππος ποθών κτήσασθαι Θεσσαλίαν αυτός φανερώς μεν ουκ επολέμει Θεσσαλούς…τείχη τε ου κατέβαλεν…». Επί πλέον πρέπει να πούμε ότι το 354 ή το 352 π.Χ. ο Φίλιππος ήταν «…άρχων διά βίου των Θεσσαλών…», οργάνωσε τη χώρα τους σε τετραρχίες και την έκανε ένα προσαρτημένο κράτος στη Μακεδονία.
Το έτος 356 π.Χ. εξερράγη ο Γ’ Ιερός Πόλεμος ( Βοιωτείς και Φωκείς). Το 353 π.Χ., οι Φωκείς «δήωσαν» τη Δωρίδα και επιτέθηκαν στη Βοιωτία, κατέλαβαν τον Ορχομενό ( χώρα των Μινύων) και μετά τα γεγονότα στα Λεύκτρα, οι Βοιωτοί και ιδιαίτερα οι Θηβαίοι κατάφεραν να ελέγχουν την πλειοψηφία του Συμβουλίου της Δελφικής Αμφικτιονίας. Όταν ο Ονόμαρχος, ο οποίος διαδέχτηκε τον Φιλόμηλο, έφτασε στη Χαιρώνεια με σκοπό να την καταλάβει, απωθήθηκε από τους Βοιωτούς. Παράλληλα, οι Θεσσαλοί οι οποίοι δέχονταν συνεχώς πιέσεις και επιθέσεις από τους Τυράννους των Φερών, κάλεσαν, όπως είπαμε, τον Φίλιππο Β’ σε βοήθεια. Η αρχική επιτυχία του Φιλίππου κάμφθηκε όταν ο Ονόμαρχος έστρεψε εναντίον του ένα σώμα 20.000 μισθοφόρων. Ο Φίλιππος υποχώρησε για να επιστρέψει πιο ισχυρός. Την άνοιξη του 352 π.Χ., αρχικά στράφηκε εναντίον των Φερών, για να εξαλείψει τον κίνδυνο από αυτούς ( σύμμαχοι των Φωκέων ). Κατόρθωσε ο Φίλιππος να κατακτήσει τις Παγασές και να ελέγξει τον Παγασητικό κόλπο. Η αποτελεσματική μάχη με τους ίδιους τους Φωκείς δόθηκε στο Κρόκιο Πεδίο ( Αχαϊα Φθιώτιδα ) σε μια πλατιά πεδιάδα όπου το θεσσαλικό ιππικό μπορούσε να αναπτύξει όλη την ισχύ του. Οι δυνάμεις του Ονομάρχου κατατροπώθηκαν ενώ ο Φίλιππος απέκτησε Πανελλήνιο γόητρο ως τιμωρός των ιερόσυλων και προστάτης της Αμφικτιονίας. Επεδίωξε να περάσει τις Θερμοπύλες χωρίς επιτυχία μετά το συνασπισμό πολλών πόλεων εναντίον του, έτσι αποσύρθηκε και στράφηκε κατά των Ιλλυρίων. Μέχρι το 346 π.Χ., οι Φωκείς και οι Βοιωτοί πολεμούσαν αλλήλους για την κατάκτηση κυριαρχίας.
Μετά τις επιτυχείς πολεμικές επιχειρήσεις ο Φίλιππος Β’, αφού δημιούργησε το ΚΟΙΝΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ συνενώνοντας τους έλληνες υπό την αιγίδα του, πέθανε το 336 π.Χ. δολοφονημένος από τον Παυσανία, έναν εκ των υπασπιστών του. Την ολοκλήρωση του έργου του ανέλαβε ο γυιός του, μαθητής του φιλοσόφου Αριστοτέλους του Σταγειρίτη, Αλέξανδρος ο Μέγας. Η Ολυμπιάδα, μητέρα του Αλεξάνδρου, δολοφονήθηκε από τον μετέπειτα Βασιλιά Μακεδόνων Κάσσανδρο, σύζυγο της Θεσσαλονίκης, τον οποίο η Θεσσαλονίκη παντρεύτηκε το 316 ( ή 319) π.Χ., ενώ ο Αλέξανδρος, μετά τη μεγαλειώδη πορεία του στην Ασία, τελικά έχασε τη ζωή του σε πολύ νεαρή ηλικία στην περιοχή των κατακτήσεών του.
Το 358 π.Χ., όπως αναφέραμε, απέκτησε την τρίτη σύζυγό του, τη Θεσσαλίδα Φίλιννα, για την οποία ο M. J. Justinianus (Λατ. Επιτομεύς, 3ος – 4ος αι. μ. Χ.) λέει ότι ήταν «scurtum» και «saltantex» ) και λίγο αργότερα την πέμπτη σύζυγό του, Νικησίπολη.
Ο Καθηγητής Μπακαλάκης Γεώργιος αναφέρει ότι ο Φίλιππος απέκτησε παιδιά από τις δύο Θεσσαλίδες γυναίκες του επειδή ήθελε να διεκδικήσει το θεσσαλικό γένος για δικό του («…επαιδοποιήσατο…, Υπέρεια, Πρακτικά Α’ Συνεδρίου Φερών – Βελεστίνου- Ρήγα, τ. Α’, 1990» ). Από τη μία, την τρίτη κατά σειράν γυναίκα του, τη Φίλιννα, η οποία ήταν από τη Λάρισα ( 358 π.Χ.) απέκτησε τον Φίλιππο Γ’ τον Αριδαίο ( 357 π.Χ.), όπως έχουμε αναφέρει και από την άλλη, την πέμπτη γυναίκα του, η οποία ήταν η Φεραία Νικησίπολις ( 351 ή 352 π.Χ. ), ανεψιά του Ιάσονα, ο Φίλιππος απέκτησε μία θυγατέρα, τη Θεσσαλονίκη την επώνυμη της πρωτεύουσας της Μακεδονίας. Η Ιστορία έχει καταγράψει ότι ο Φίλιππος το 357 π.Χ. είχε παντρευτεί την τέταρτη σύζυγό του, τη Μυρτάλη, δυναμική γυναίκα από τη Βασιλική Οικογένεια των Μολοσσών και τη μετονόμασε σε Ολυμπιάδα, κατά τη συνήθεια που τηρούσαν πολλοί αρχαίοι. Αναφέραμε ότι η Ολυμπιάδα γέννησε τον Αλέξανδρο ( 356 π. Χ.) και την Κλεοπάτρα. Ο Φίλιππος Β’ άλλαξε και το όνομα της έβδομης και τελευταίας γυναίκας του, αυτής που για χάρη της τελικά «έφαγε το κεφάλι του». Από Κλεοπάτρα την ονόμασε Ευρυδίκη, ( Μπακαλάκης Γ., Η Βασίλισσα Θεσσαλονίκη, Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών, 61, 1986).
Από τις μελέτες των J. Cazeaux, La Thessalie des Magiciennes, στο έργο La Thessalie, Lyon, 1975, σ. 265 κ.ε. και Y. Berquignon, Recherches Arch a Pheres de Thessalie, 19, έχουν προκύψει τα εξής σχετικά με το θέμα που μας απασχολεί και τη Φεραία Νικησίπολη, κατ’ αρχήν δε από τον Πλούταρχο ( Ηθικά, 140, F 33 ). Λέει ο Πλούταρχος, σύμφωνα με τον Καθηγητή Μπακαλάκη ότι «…Ο Φίλιππος αγάπησε μία γυναίκα από τη Θεσσαλία που την κατηγόρησαν ότι του έκανε μάγια ( στην αρχαιότητα οι Θεσσαλίδες φημίζονταν ως μάγισσες). Η Ολυμπιάδα προσπάθησε να υποτάξει τη Νικησίπολη, όταν όμως την αντίκρυσε και είδε πόσο όμορφη ήταν και με πόση ευγένεια και σύνεση της μίλησε είπε «…ας πάνε στο καλό οι καταλαλιές, εσύ μέσα σου έχεις τη μαγεία…».
Η Ιστορία καταγράφει ότι οι δύο γυναίκες δεν θα μπορούσαν να έχουν μακρόχρονη συνύπαρξη ή φιλία. Οι πληροφορίες είναι ότι η Νικησίπολις πέθανε τρεις εβδομάδες, μετά τη γέννηση της κόρης της, την οποία ο Φίλιππος ονόμασε «Θεσσαλονίκη». Μετά τον απροσδόκητο θάνατο της Νικησιπόλεως, η Ολυμπιάδα αναγνώρισε τη Θεσσαλονίκη, που αργότερα παντρεύτηκε τον Κάσσανδρο ( 316 ή 319 π.Χ. ), γυιό του Αντίπατρου, ο οποίος δολοφόνησε την ίδια την Ολυμπιάδα. Ο Κάσσανδρος ήταν ένας από τους τέσσερεις στρατηγούς του μεγάλου Στρατηλάτη Αλεξάνδρου. Οι άλλοι τρεις είναι οι : Αντίγονος, Σέλευκος και Πτολεμαίος.
Το όνομα της Νικησιπόλεως, που μερικοί από τους μελετητές το χαρακτηρίζουν ως «…κατ’ εξοχήν κατάλληλο…» σε σχέση με τα άλλα ονόματα του καταλόγου του Σατύρου, σημειώνει ο Καθηγητής Μπακαλάκης, ονοματολογικά λέει πολλά. Κάποιο νικηφόρο γεγονός έγινε αφορμή για να της δοθεί το όνομα αυτό. Για κάποια άλλη λιγότερο εξέχουσα γυναίκα πιο απλό θα ήταν να της δοθεί όνομα του τύπου «Νικησώ» ή «Νικώ» ή, στη θεσσαλική διάλεκτο, «Νικούν». Ο ονοματολόγος Hirzel πιστεύει ότι το όνομα αυτό θα της το έδωσε ο ίδιος ο Φίλιππος μετά το γάμο τους, γνωστή συνήθεια των αρχαίων, όπως είπαμε.
Αλλά γιατί ο Φίλιππος έδωσε στην κόρη του που απέκτησε από τη Νικησίπολη το όνομα « Θεσσαλονίκη » που ήταν τύχη να το πάρει αργότερα η πόλη που «συνοικίσθηκε» στο μυχό του « Θερμαίου Κόλπου » ; Εως πρόσφατα δεν υπήρχε ικανοποιητική ετυμολογική ερμηνεία του ονόματος της Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, αναφέρει ο Καθηγητής Αρχαιολογίας Γ. Μπακαλάκης, με τη βοήθεια των Καθηγητών της κλασσικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και του Αμβούργου Κ.Χ. Θεοδωρίδη και Volkmar Schmidt και τη μελέτη δύο ερευνητών ονοματολογίας, των C. Angermann και R. Hirzel μάθαμε αφ’ ενός ότι ο πατέρας μπορούσε να δώσει το θηλυκό του ονόματός του στην κόρη του και αφ’ ετέρου ότι ήταν λαμπρή ευκαιρία για τον Φίλιππο η νίκη που του εξασφάλιζε τη διακυβέρνηση της Θεσσαλίας για να δώσει ανάλογο όνομα στην κόρη του. Αυτός ήταν ο « Θεσσαλόνικος » ( η λέξη δεν γράφεται, απλά ομιλείται ). Το θηλυκό του δευτέρου αφορμικού ή παραλλαγμένου ονόματός του το έδωσε ο Φίλιππος στην κόρη που απέκτησε με τη Θεσσαλίδα σύζυγό του Νικησίπολη, καταλήγει ο Καθηγητής Μπακαλάκης, ονομάζοντάς την «Θεσσαλονίκη».
Ο ερχομός στη ζωή και η ετυμολογία του ονόματος μιας «Μακεδνής» και συγχρόνως Φεραίας Βασίλισσας, που επώνυμή της είναι η πρωτεύουσα πόλη της σημερινής Μακεδονίας, σχετίζονται αμεσώτατα με την πόλη των Φερών και αναδεικνύει διαχρονικά την ενότητα του ελλαδικού χώρου και τη συγγένεια αίματος των φύλων Μακεδονίας-Θεσσαλίας, αφού η Φερά ( Βελεστίνο) είναι η πόλη που γεννήθηκε μία σχεδόν άγνωστη αρχαία Θεσσαλίδα, μητέρα της Βασίλισσας Θεσσαλονίκης, αλλά και στη νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Εθνους ένας βάρδος, όχι μονάχα της ελληνικής αλλά και της πανανθρώπινης ελευθερίας ο γνωστός μας Ρήγας Φεραίος ( Βελεστινλής).
Η σημερινή πρωτεύουσα της Μακεδονίας δικαίως έχει ταυτισθεί με τη Βασίλισσά της και φέρει διαχρονικά το όνομα της αποτελώντας σημείο αναφοράς για τον ενιαίο ελληνικό κόσμο που κατοικεί στην επικράτεια των πρώην ελληνικών πόλεων-κρατών, στην κρατική οντότητα των οραματισμών και της επανάστασης που άρχισε ο οραματιστής απόγονος, εκ του τόπου καταγωγής, της Βασίλισσας Θεσσαλονίκης Ρήγας, την οποία ο Εθνομάρτυρας ονόμασε « Ελληνική Δημοκρατία» και την οποία σχεδίασε με ελληνο-ορθόδοξη πολιτισμική παράδοση στα όρια του Κράτους των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων.
Δρ./Δρ. ΝΑΣΙΚΑ ΖΩΗ
Καθηγήτρια Κοινωνικής Φιλοσοφίας
Καθηγήτρια Πολιτικής Φιλοσοφίας
Ιστορικός
Συμβουλευτική