Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (σε συντομογραφία ΛΝΕΓ) ή απλά το Λεξικό Μπαμπινιώτη βρίσκεται στα περισσότερα ελληνικά σπίτια και αποτελεί σήμερα το μόνιμο καταφύγιο για οποιαδήποτε διαφωνία ως προς την ορθογραφία, τη σημασία και ευρύτερα τη σωστή χρήση μίας λέξης. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα λεξικό κοινής αποδοχής για μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας.
Τα πράγματα όμως δεν ήταν έτσι, όταν το περίφημο Λεξικό Μπαμπινιώτη πρωτοκυκλοφορούσε στην Ελλάδα το μακρινό 1998. Τότε έγινε η αφορμή για το ξέσπασμα μίας σειράς συζητήσεων και συγκρούσεων που μπορεί να είχαν γλωσσικό υπόβαθρο αλλά τελικά ήταν πλήρως πολιτικές.
Ο Βούλγαρος, ο Πόντιος και η Φιλιππινέζα
Το πρώτο και βασικό κομμάτι του λεξικού που ξεσήκωσε αντιδράσεις ήταν φυσικά η καταγραφή της σημασίας του «οπαδού ομάδας της Θεσσαλονίκης (κυρ. του ΠΑΟΚ)» στο λήμμα Βούλγαρος (αντιδράσεις υπήρξαν και για τα λήμματα Πόντιος και Φιλιππινέζα). Ο συγκεκριμένος χαρακτηρισμός ήταν κατά βάση οπαδικός και ιδιαίτερα συχνός κατά τη δεκαετία του 1990 και ιδίως μετά την πρώτη φάση του Μακεδονικού (έχοντας βέβαια ρίζες πολύ πίσω στο χρόνο).
Το λεξικό στο λήμμα «Βούλγαρος» έδινε τον ορισμό:
1. αυτός που γεννήθηκε στη Βουλγαρία ή κατάγεται από εκεί,
2. (καταχρ. - υβριστ.) ο οπαδός ή παίκτης ομάδας της Θεσσαλονίκης (κυρ. του ΠΑΟΚ).
Οι οπαδοί του ΠΑΟΚ και γενικότερα πολλοί Θεσσαλονικείς ενοχλήθηκαν ιδιαίτερα από την επιλογή αυτή του Γιώργου Μπαμπινιώτη ο οποίος έγινε persona non grata για την πόλη με το όνομά του να ακούγεται συχνά πυκνά στην Τούμπα, ακόμα και σε υβριστικά συνθήματα. Η σύγκρουση έφτασε μέχρι τα δικαστήρια, καθώς ένας ιδιώτης κατέφυγε στη δικαιοσύνη για προσβολή της προσωπικότητάς του.
Την ίδια περίοδο υπήρξε μία άνευ προηγουμένου δυσαρέσκεια για το Λεξικό με ιδιώτες, οπαδούς, πολιτιστικές ομάδες να βρίσκουν ο καθένας και έναν καινούργιο λόγο να διαμαρτυρηθούν. Άλλοι για πράγματα που υπήρχαν στο Λεξικό και άλλοι για πράγματα που έλειπαν από αυτό. Έγραφε αργότερα σε κείμενό του ο Ιός της Ελευθεροτυπίας περί «παλλαϊκής λεξικογραφίας».
Πιο συγκεκριμένα, επρόκειτο για έναν οπαδό του ΠΑΟΚ που τον Μάιο του 1998 προχώρησε με αίτησή του τις διαδικασίες για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά του Γιώργου Μπαμπινιώτη αλλά και την απάλειψη της δεύτερης ερμηνείας στο λήμμα Βούλγαρος από κάθε αντίτυπο. Αυτό επρόκειτο να γίνει απλά η κορύφωση ενός δράματος σε συνέχειες. Το παράδοξο είναι τα αιτήματά του έγιναν δεκτά από το Μονομελές Πρωτοδικείο. Διαβάζουμε την απόφαση:
Ένα καλό λεξικό δε μεταγράφει μόνο τη γλωσσική πραγματικότητα, αλλά έχει σαν αποστολή και να διδάσκει. Προσφεύγουμε σ’ αυτό για να μάθουμε. [...] Η συγκεκριμένη λέξη Βούλγαρος με την υβριστική έννοια [...] δεν αποτελεί λήμμα που θα μπορούσε να έχει καταχωρηθεί σε λεξικό, αφού η χρήση της λέξης αυτής είναι σποραδική και μεμονωμένη και στερείται κάποιας διάρκειας.
Οι αντιδράσεις στη δικαστική απόφαση
Όπως είναι λογικό, η συγκεκριμένη απόφαση γέννησε πολλές αντιδράσεις στον ακαδημαϊκό και στον νομικό κόσμο της χώρας, καθώς θεωρήθηκε πλήγμα στην ελεύθερη επιστημονική έρευνα αλλά και αντίθετη με το σύνταγμα. Τρεις μέρες μετά την προσφυγή εναντίον του στη δικαιοσύνη, ο κ. Μπαμπινιώτης με κείμενό του στο Βήμα απαντούσε στον σάλο που είχε ξεσπάσει στην Ελλάδα μιλώντας για τροχιά λογοκρισίας στην επιστημονική έρευνα:
«Τους ενόχλησε τόσο που δεν προχώρησαν να διαβάσουν και να καταλάβουν ότι ο λεξικογράφος [..], καταγράφει μεν τη σημασία της λέξης “Βούλγαρος”, όπως χρησιμοποιείται στη συνθηματολογία των γηπέδων, αλλά την χαρακτηρίζει ως “υβριστική”. Πληροφορεί δηλαδή τον αναγνώστη ότι αποτελεί υβριστικό χαρακτηρισμό, αποδοκιμάζοντας έτσι ως λεξικογράφος, που πρέπει να ενημερώνει και να προειδοποιεί, τη χρήση της λέξης με αυτή τη σημασία». Σε δηλώσεις που έκανε στο Έθνος την ίδια μέρα παρουσιαζόταν απόλυτος: «Δεν θα αφαιρέσω ούτε μία λέξη. Δεν θα υποκύψω στο διωγμό των λέξεων».
Τελικά, ο Γιώργος Μπαμπινιώτης δικαιώθηκε λίγο καιρό αργότερα, στις 22 Ιουλίου του 1998, όταν ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου άσκησε αναίρεση της απόφασης φέρνοντας την υπόθεση ενώπιον της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου. Τον Απρίλιο του επόμενου χρόνου, η απόφαση του Πρωτοδικείου αναιρείται με αναφορά στο άρθρο 16 του Συντάγματος που μιλά για προστασία της ελευθερίας της επιστήμης και της έρευνας και στο άρθρο 14 περί της ελευθερίας εκφράσεως και διαδόσεως των στοχασμών.
Η επανεκτύπωση του λεξικού όμως δημιούργησε απογοήτευση σε πολλούς εξ όσων υπερασπίστηκαν την ελευθερία της επιστημονικής έκφρασης. Ουσιαστικά ο κ. Μπαμπινιώτης κατηγορήθηκε ότι σε αυτήν την επανεκτύπωση χάιδεψε τα αυτιά όσων ζητούσαν την κεφαλή του επί πίνακι. Πολλές φορές δε δρώντας και προληπτικά σε ενδεχόμενες αντιδράσεις αφαιρώντας για παράδειγμα από το λήμμα γαύρος την έννοια του οπαδού του Ολυμπιακού.
Η περιγραφική και η ρυθμιστική γλωσσολογία
Το ζήτημα που είχε προκύψει ήταν ουσιαστικά ότι ο ίδιος ο Γιώργος Μπαμπινιώτης ως λεξικογράφος και ακολουθώντας τις θεωρητικές αρχές της γλωσσολογίας είχε ως σκοπό να καταγράψει όσο το δυνατόν διεξοδικότερα την ελληνική γλώσσα. Αυτή η επιλογή ήταν εν πολλοίς ακατανόητη σε ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης που αντιμετώπιζε (και αντιμετωπίζει ακόμα) τα λεξικά ως μέσο ρύθμισης της υφιστάμενης γλωσσικής πραγματικότητας.
Εξάλλου, αυτή η παρανόηση φαίνεται και από διάφορες επιστολές διαμαρτυρίας που βρίσκουμε σε εφημερίδες της εποχής: «Το λεξικό σας ασφαλώς δεν το γράφετε για τους γλωσσολόγους ή και για τους γνωρίζοντας επαρκώς τη γλώσσα. Το γράφετε για όλον τον κόσμο. Ο οιοσδήποτε μη ειδικός θα πει: “Αφού το γράφει ο καθηγητής, έτσι είναι”», διαβάζουμε σε μία εξ αυτών.
Η πηγή της σύγκρουσης, λοιπόν, ήταν ότι η ένταξη αυτής της σημασίας σε ένα λεξικό (πόσο μάλλον σε ένα τέτοιο λεξικό) προσφέρει το κύρος της καταγραφής. Κανείς δεν αρνήθηκε εξάλλου ότι ο υβριστικός όρος υπήρχε ούτε προφανώς υποστήριξε ότι ήταν επινόηση του Μπαμπινιώτη. Το πρόβλημα εξαρχής ήταν ότι εντοπίστηκε και τελικά επισημοποιήθηκε.
Δυστυχώς, η όλη συζήτηση έγινε με όρους ηθικού πανικού με τον Γιώργο Μπαμπινιώτη να δικαιώνεται αλλά τελικά να υπαναχωρεί. Η συζήτηση για τη φύση της λεξικογραφίας μπήκε στο περιθώριο μέχρι τελικά οι αντιδράσεις να καταλαγιάσουν και το όλο ζήτημα να ξεχαστεί.
Πηγή: reader.gr