Μια σειρά από «Υπεραπειλές» θέτουν σε κίνδυνο το μέλλον μας – όχι μόνο τις θέσεις εργασίας, τα εισοδήματά μας, τον πλούτο και την παγκόσμια οικονομία, αλλά και την ειρήνη, την ευημερία και την πρόοδο που επιτεύχθηκε τα τελευταία 75 χρόνια, αναφέρει με άρθρο του στο Project Syndicate ο διακεκριμένος οικονομολόγος Nouriel Roubini.
Όπως επισημαίνει, «πολλές από αυτές τις απειλές δεν ήταν καν στα ραντάρ μας κατά την ακμάζουσα εποχή μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγάλωσα στη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και ποτέ δεν ανησυχούσα για την κλιματική αλλαγή, που ενδεχομένως θα καταστρέψει τον πλανήτη.
Οι περισσότεροι από εμάς μόλις και μετά βίας είχαμε ακούσει για το πρόβλημα, και οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου εξακολουθούσαν να είναι σχετικά χαμηλές. Επιπλέον, μετά την αμερικανοσοβιετική ύφεση και την επίσκεψη του προέδρου των ΗΠΑ, Richard Nixon, στην Κίνα στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ποτέ δεν ανησύχησα πραγματικά μήπως ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων - πόσο μάλλον για έναν πυρηνικό πόλεμο.
Ο όρος “πανδημία” δεν είχε εγγραφεί στη συνείδησή μου, επειδή η τελευταία ήταν το 1918.
Και δεν είχα καταλάβει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε κάποια μέρα να καταστρέψει τις περισσότερες θέσεις εργασίας και να καταστήσει τον Homo sapiens ξεπερασμένο, επειδή ήταν τα χρόνια του μακρύ «χειμώνα της τεχνητής νοημοσύνης».
Ομοίως, όροι όπως “αποπαγκοσμιοποίηση” και “εμπορικός πόλεμος” δεν "πουλούσαν".
Η απελευθέρωση του εμπορίου βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη μετά τη Μεγάλη Ύφεση και σύντομα θα οδηγούσε στην υπερπαγκοσμιοποίηση, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990.
Οι κρίσεις χρέους δεν αποτελούσαν απειλή, επειδή οι λόγοι ιδιωτικού και δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ ήταν χαμηλοί στις προηγμένες οικονομίες και στις αναδυόμενες αγορές και η ανάπτυξη ήταν ισχυρή.
Κανείς δεν ανησυχούσε για τη μαζική συσσώρευση χρέους, με τη μορφή μη χρηματοδοτούμενων υποχρεώσεων από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και υγειονομικής περίθαλψης.
Η προσφορά νέων εργαζομένων αυξανόταν, το ποσοστό των ηλικιωμένων ήταν ακόμα χαμηλό και η ισχυρή μετανάστευση κυρίως από τον Παγκόσμιο Νότο στον Βορρά θα συνέχιζε να υποστηρίζει την αγορά εργασίας στις προηγμένες οικονομίες.
Εύλογα, οι οικονομικοί κύκλοι ήταν συγκρατημένοι και οι υφέσεις σύντομες και ρηχές, με εξαίρεση τη δεκαετία του στασιμοπληθωρισμού της δεκαετίας του 1970.
Το είδος των χρηματοοικονομικών κύκλων που οδηγούν σε κρίσεις εξέλειπαν όχι μόνο από τις προηγμένες οικονομίες, αλλά και από τις αναδυόμενες αγορές, λόγω της χαμηλής μόχλευσης, του χαμηλού κινδύνου, της σταθερής χρηματοοικονομικής ρύθμισης, των κεφαλαιακών ελέγχων και των διαφόρων μορφών οικονομικής καταστολής που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Οι προηγμένες οικονομίες ήταν φιλελεύθερες δημοκρατίες, απαλλαγμένες από ακραίες πολιτικές πολώσεις.
Ο λαϊκισμός και ο αυταρχισμός περιορίζονταν σε μια ομάδα φτωχότερων χωρών».
«Αντίο σε όλα αυτά»
Αφού εκφράζει την απογοήτευσή του, ο Roubini συνεχίζει:
«Μεταβείτε γρήγορα από αυτή τη σχετικά χρυσή περίοδο μεταξύ 1945 και 1985 στα τέλη του 2022 και θα παρατηρήσετε αμέσως ότι βρισκόμαστε βυθισμένοι και αντιμετωπίζουμε από νέες, ακραίες υπεραπειλές, τέτοιες που δεν είχε φανταστεί κανείς.
Ο κόσμος έχει εισέλθει σε αυτό που αποκαλώ μια γεωπολιτική ύφεση, με (τουλάχιστον) τέσσερις επικίνδυνες αναθεωρητικές δυνάμεις – την Κίνα, τη Ρωσία, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα – να αμφισβητούν την οικονομική, χρηματοπιστωτική, ασφάλεια και γεωπολιτική τάξη που επέβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε αυτό το πλαίσιο, εντείνεται ο κίνδυνος όχι μόνο ενός πολέμου μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων αλλά και μιας πυρηνικής σύγκρουσης.
Τον επόμενο χρόνο, ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε μια αντισυμβατική σύγκρουση με άμεση του ΝΑΤΟ.
Το Ισραήλ και ίσως οι ΗΠΑ μπορεί ίσως να αποφασίσουν να εξαπολύσουν πλήγματα κατά του Ιράν, το οποίο βρίσκεται καθ’ οδόν για την κατασκευή πυρηνικής βόμβας.
Με τον Κινέζο Πρόεδρο Xi Jinping να εδραιώνει την αυταρχική του διακυβέρνηση και με τις ΗΠΑ να εντείνουν τους εμπορικούς περιορισμούς τους κατά της Κίνας, ο νέος σινο-αμερικανικός ψυχρός πόλεμος γίνεται καθημερινά ολοένα και πιο ψυχρός.
Ακόμη χειρότερα, θα μπορούσε εύκολα να ανατρέψει το καθεστώς της Ταϊβάν, την οποία ο Xi έχει δεσμευτεί να επανενώσει με την ηπειρωτική χώρα και την οποία ο πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden έχει δεσμευτεί να υπερασπιστεί.
Εν τω μεταξύ, η πυρηνικά οπλισμένη Βόρεια Κορέα εκτοξεύει ρουκέτες πάνω από την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα.
Καθημερινά, έχουμε κυβερνοπόλεμο μεταξύ αυτών των ρεβιζιονιστικών δυνάμεων και της Δύσης.
Θα έλεγε κάποιος πως ο Γ’ Παγκόσμιος είναι προ των πυλών ή έχει ήδη ξεκινήσει.
Αυτό θα το αποφασίσουν οι ιστορικοί του μέλλοντος – εάν υπάρχουν.
Ωστόσο, ακόμη και αν αγνοήσουμε την απειλή ενός πυρηνικού Αρμαγεδδώνα, ο κίνδυνος μιας περιβαλλοντικής Αποκάλυψης γίνεται ολοένα και πιο σοβαρός, δεδομένου ότι οι περισσότερες συζητήσεις για επενδύσεις net-zero και ESG (περιβαλλοντικές, κοινωνικές και διακυβέρνηση) είναι απλώς επιθυμίες.
Ο νέος πράσινος πληθωρισμός βρίσκεται ήδη σε πλήρη εξέλιξη, επειδή αποδεικνύεται ότι η συσσώρευση των μετάλλων που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση απαιτεί ακριβή ενέργεια.
Ακόμη, νέες πανδημίες, που μπορεί να αποδειχθούν χειρότερες από τις βιβλικές πληγές του Φαραώ, απειλούν να κάνουν την εμφάνισή τους, λόγω της καταστροφής του περιβάλλοντος και των ζωονοσογόνων ασθενειών.
Οι άνθρωποι πλέον έχουν συχνή επαφή με ζώα… Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έχουμε βιώσει πιο συχνές και λοιμώδεις πανδημίες και επιδημίες (HIV, SARS, MERS, γρίπη των χοίρων, γρίπη των πτηνών, Ζίκα, Έμπολα, COVID-19) από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό το πρόβλημα θα γίνει ακόμη χειρότερο στο μέλλον.
Επίσης, λόγω της τήξης του μόνιμου παγετού της Σιβηρίας, μπορεί σύντομα να βρεθούμε αντιμέτωποι με επικίνδυνους ιούς και βακτήρια που έχουν αποκλειστεί εδώ και χιλιετίες.
Επιπλέον, οι γεωπολιτικές συγκρούσεις και οι ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια τροφοδοτούν εμπορικούς, οικονομικούς και τεχνολογικούς πολέμους και επιταχύνουν τη διαδικασία αποπαγκοσμιοποίησης.
Η επιστροφή του προστατευτισμού και η σινο-αμερικανική αποσύνδεση θα βαλκανοποιήσουν έτι περαιτέρω την παγκόσμια οικονομία, τις αλυσίδες εφοδιασμού και τις αγορές.
Αλλά στο εσωτερικό μέτωπο, οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική και την αυτοματοποίηση θα καταστρέφουν όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας, ακόμα κι αν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής χτίσουν υψηλότερα προστατευτικά τείχη.
Τα μοντέλα γλώσσας τεχνητής νοημοσύνης όπως το GPT-3 μπορούν ήδη να γράφουν καλύτερα από τους περισσότερους ανθρώπους και σχεδόν σίγουρα θα εξαφανίσουν πολλές θέσεις εργασίας και πηγές εισοδήματος.
Σε εύθετο χρόνο, ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο Homo sapiens θα καταστεί εντελώς απαρχαιωμένος λόγω της τεχνητής νοημοσύνης ή της υπερ-νοημοσύνης μηχανών – αν και αυτό είναι ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο θέμα συζήτησης.
Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, η οικονομική δυσφορία θα βαθύνει, η ανισότητα θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο και περισσότεροι λευκοί και γαλάζιοι εργαζόμενοι θα μείνουν πίσω.
Σκληρές επιλογές, σκληρές προσγειώσεις
Η μακροοικονομική κατάσταση δεν είναι καλύτερη.
Για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970, αντιμετωπίζουμε υψηλό πληθωρισμό και προοπτική ύφεσης – στασιμότητας.
Ο αυξημένος πληθωρισμός στις προηγμένες οικονομίες δεν ήταν… παροδικός.
Είναι επίμονος, καθοδηγούμενος από έναν συνδυασμό κακών πολιτικών – υπερβολικά χαλαρών νομισματικών, δημοσιονομικών και πιστωτικών πολιτικών που διατηρήθηκαν σε ισχύ για πάρα πολύ καιρό – και αποτέλεσμα κακής τύχης.
Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πόσο θα περιόριζε την προσφορά αγαθών και εργασίας το αρχικό σοκ από την COVID-19 και θα δημιουργούσε σημεία συμφόρησης στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.
Το ίδιο ισχύει και για τη βάναυση εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία προκάλεσε απότομη άνοδο στην ενέργεια, τα τρόφιμα, τα λιπάσματα, τα βιομηχανικά μέταλλα και άλλα εμπορεύματα.
Εν τω μεταξύ, η Κίνα συνέχισε να εφαρμόζει την πολιτική της μηδενικής COVID-19, η οποία δημιουργεί πρόσθετα σημεία συμφόρησης στον εφοδιασμό.
Είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένο ότι οι παράγοντες προσφοράς έχουν διαδραματίσει ολοένα και πιο αποφασιστικό ρόλο.
Αυτό έχει σημασία για τις οικονομικές προοπτικές, επειδή ο πληθωρισμός που βασίζεται στην προσφορά είναι στασιμοπληθωριστικός και συνεπώς αυξάνει τον κίνδυνο η σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής να οδηγήσει σε σκληρή προσγείωση (αυξημένη ανεργία και δυνητικά ύφεση).
Τι θα ακολουθήσει από την τρέχουσα σύσφιξη της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και άλλων μεγάλων κεντρικών τραπεζών;
Μέχρι πρόσφατα, οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες και το μεγαλύτερο μέρος της Wall Street ανήκαν στην "Team Soft Landing".
Αλλά η τάση άλλαξε γρήγορα…
Ακόμη και ο Πρόεδρο; της Fed Jerome Powell αναγνωρίζει ότι μια ύφεση είναι πιθανή, ότι περιθώριο για ήπια προσγείωση στενεύει και ότι όλοι θα πρέπει να προετοιμαστούν για… πόνο.
Το μοντέλο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Νέας Υόρκης αποκαλύπτει πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα σκληρής προσγείωσης.
Άλλωστε, και η Τράπεζα της Αγγλίας έχει εκφράσει παρόμοιες απόψεις για το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αρκετοί εξέχοντες οίκοι της Wall Street έχουν την ύφεση ως βασικό σενάριο (το πιο πιθανό αποτέλεσμα εάν όλες οι άλλες μεταβλητές διατηρηθούν σταθερές).
Η ιστορία, επίσης, δείχνει πως σημαντικότερα προβλήματα έρχονται.
Τα τελευταία 60 χρόνια στις ΗΠΑ, όποτε ο πληθωρισμός ήταν πάνω από 5% (σήμερα είναι πάνω από 8%) και η ανεργία ήταν κάτω από 5% (τώρα είναι 3,5%), κάθε προσπάθεια της Fed να μειώσει τον πληθωρισμό στον στόχο του 2% προκάλεσε ύφεση.
Έτσι, μια σκληρή προσγείωση είναι πολύ πιο πιθανή από μια ομαλή προσγείωση, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στις περισσότερες άλλες προηγμένες οικονομίες.
Στασιμοπληθωρισμός
Εκτός από τους βραχυπρόθεσμους παράγοντες, οι αρνητικοί παράγοντες προσφοράς και ζήτησης μεσοπρόθεσμα θα προκαλέσουν διατήρηση του πληθωρισμού.
Από την πλευρά της προσφοράς, μετράω έντεκα αρνητικά σοκ προσφοράς που θα συρρικνώσουν την ανάπτυξη και θα αυξήσουν το κόστος παραγωγής.
Μεταξύ αυτών είναι η αντίδραση ενάντια στην υπερ-παγκοσμιοποίηση, η οποία κερδίζει δυναμική και δημιουργεί ευκαιρίες για λαϊκιστές, νατιβιστές και προστατευτιστές πολιτικούς, όπως και η αυξανόμενη δημόσια οργή για τις έντονες εισοδηματικές ανισότητες, που φέρνουν μέτρα ελάφρυνσης και μεταβιβαστικές πληρωμές.
Αυτές, όσο καλοπροαίρετες κι αν είναι, θα συμβάλουν σε μια επικίνδυνη σπείρα μισθών-τιμών.
Άλλες πηγές επίμονου πληθωρισμού είναι ο προστατευτισμός, που περιόρισε το εμπόριο, εμπόδισε την κίνηση του κεφαλαίου και αύξησε την πολιτική αντίσταση στη μετανάστευση, η οποία, με τη σειρά της, άσκησε πρόσθετη ανοδική πίεση στους μισθούς.
Οι λόγοι εθνικής ασφάλειας και στρατηγικής έχουν περιορίσει τις τεχνολογικές ροές δεδομένων και ταλέντου, και τα νέα εργασιακά και περιβαλλοντικά πρότυπα, όσο σημαντικά και αν είναι, παρεμποδίζουν τόσο το εμπόριο όσο και τις νέες κατασκευές.
Αυτή η βαλκανοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας είναι βαθιά στασιμοπληθωριστική και συμπίπτει με τη δημογραφική γήρανση, όχι μόνο στις ανεπτυγμένες χώρες αλλά και σε μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες όπως η Κίνα.
Επειδή οι νέοι τείνουν να παράγουν και να αποταμιεύουν περισσότερα, ενώ οι ηλικιωμένοι ξοδεύουν τις αποταμιεύσεις τους και απαιτούν πολύ ακριβότερες υπηρεσίες στην υγειονομική περίθαλψη και σε άλλους τομείς, αυτή η τάση επίσης θα οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές και βραδύτερη ανάπτυξη.
Ο Nouriel Roubini, ομότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, είναι Επικεφαλής Οικονομολόγος στην Atlas Capital Team και συγγραφέας του MegaThreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them Υπεραπειλές: Δέκα επικίνδυνες τάσεις που απειλούντο μέλλον μας και πώς να επιβιώσουμε.
www.bankingnews.gr